نوروفیدبک چیست؟

یکشنبه ۲۲ تیر ۱۳۹۹ - ۲۲:۲۵
 نوروفیدبک چیست ؟(Nurofeedback)
 نوروفیدبک به معنی آموزش دادن مغز توسط خود مغز است. در حقیقت مغز با فیدبک هایی (بازخورد) که از بدن و محیط اطراف خود می گیرد به کنترل و تنظیم کارکردهای مختلف جسمی و روانی و تعامل با محیط   می پردازد. دستگاه نوروفیدبک نیز با اطلاعاتی که از امواج مغزی ارائه می دهد،  به مغز کمک می کند تا   فعالیت ها و کارکرد خود را به شکلی مطلوب تنظیم نماید. . در این روش با انعکاس فعالیت های جاری و حاکم بر مغز در حال فعالیت، به آن نشان می دهیم که “الان و در این لحظه، در چه وضعیتی بسر می برد”و می آموزد که برای انجام یک تکلیف خاص، به چه آرایشی از امواج مغزی و در چه زمانی خاص، نیاز دارد. بنابراین فیدبکی که مغز از خود دریافت می¬کند بر اساس امواج مغزی است.  محققان دریافته اند کارکرد مناسب یا نامناسب مغز ما سبب طبیعی بودن یا غیر طبیعی بودن امواج مغزی تولید شده می شود. برخی عقیده دارند اختلالات مختلف روانی در حقیقت حاصل کارکرد نامناسب بخش های مختلف مغز و در نتیجه تولید الگوی نادرست امواج مغزی است. لذا مغز انسان نیز مانند هر سیستم پیچیده دیگری نیاز به تنظیم و رفع نواقص خود دارد. نکته مهم و جالب توجه این است که مغز این توانایی را دارد که خود را تنظیم و کارکردش را بهینه کند، فقط کافی است که از وضعیت خود آگاهی پیدا کند. چهار موج تولید شده در مغز انسان عبارتند از امواج دلتا که در هر ثانیه ۱ تا ۴ بار تولید می شود و با خواب عمیق رابطه دارند، امواج تتا که با خواب آلودگی رابطه دارند و در هر ثانیه ۴ تا ۸ بار تولید می شوند. امواج آلفا که فرکانس آنها ۸ تا ۱۲ بار در ثانیه است و در حالت آرامش روانی و جسمی و با چشمان بسته پدید می آیند و امواج بتا  که دارای فرکانس ۱۲ تا ۲۵ بار در ثانیه هستند و با بیداری، فکر کردن و برنامه ریزی رابطه دارند. افرایش یا کاهش بیش از اندازه قدرت (دامنه) این امواج  یا گسترش و تسلط نا متعارف هر یک از آنها در بخش های متفاوت مغز با حالت های نابهنجار عاطفی و شناختی انسان ارتباطی تنگاتنگ دارد. برای مثال پژوهش های بسیار نشان داده است در نیمکره راست مغز افرادی که دچار افسردگی  هستند امواج بتا بیش از اندازه فعالیت دارند و در نیمکره چپ آنها نیز امواج آلفا فعالیت بیش از حد فعالیت  دارد، بنابراین برای مقابله با افسردگی در این فرد می توان با استفاده از روش نوروفیدبک امواج بتا در نیمکره راست را کاهش داد یا امواج آلفای نیکره چپ را سرکوب نمود. نوروفیدبک چگونه کار می کند؟ برای انجام نوروفیدبک، ابتدا شرح حالی از مراجع گرفته می شود. سپس او روی صندلی مخصوص و راحتی می نشیند. به تشخیص درمانگر، سنسورهای که حس گر(الکترود)  نامیده می شوند، بر روی نقاط مشخصی از سر بیمار قرار می گیرند. این سنسورها، فعالیت الکتریکی سلول های مغز را ثبت و در قالب امواج مغزی به شکل های مختلف نظیر نمودارهای رنگی به او نشان می دهند. از بیمار خواسته می شود تا کاملاً آرام باشد و به صفحه کامپیوتری که در مقابلش قرار دارد نگاه کند. در این حالت او سعی می کند، برای مثال پخش یک فیلم یا هدایت یک بازی کامپیوتری را بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی انجام دهد. به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند. مثلا اگر قرار است در یک بیمار مضطرب موج آلفا (موج آرامش بخش) افزایش یابد،  بازی در صورتی پیش می رود که موج آلفا از یک حد مشخصی بیشتر شود. نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را یاد می گیرد و پس از چندین جلسه تمرین و تکرار، مغز می تواند با آرایش جدیدی از امواج مغز به فعالیت روزانه خود ادامه دهد. نکته مهم در درمان نوروفیدبک این است که هدف از تنظیم امواج، تغییر قدرت و دامنه (amplitude) موج است و نه پهنا و نوع موج. برای مثال موج آلفا به بتا تغییر نمی یابد بلکه اگر درمانگر تشخیص دهد موج آلفا در منطقه پیشانی مغز دارای قدرت بیش از اندازه ای است، هدف کاهش شدت آن است و برای مثال آن را از آلفای با شدت ۱۲ میکروولت به ۷ میلی ولت کاهش می دهد. در این روش، به منظور هر چه بهتر کردن نتایج حاصل از درمان و پایداری بیشترِ آثار درمانی، تعداد جلسات باید به حدی باشد که درمان تکمیل شود. مدت معمول جلسات ۴۵-۳۰ دقیقه است و ممکن است در برخی موارد کمی طولانی تر یا کوتاه تر باشد. توصیه می شود، جلسات نوروفیدبک حداقل ۲ تا ۳ جلسه در هفته انجام شود. تا به امروز هیچ اثر منفی از نوروفیدبک گزارش نشده است، بلکه تمام اثراتی که در تحقیقات مختلف برای آن گفته شده مثبت بوده است. بدترین حالت این است که نوروفیدبک نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همزمان شدن نوروفیدبک با مصرف دارو، نه تنها عوارض بدی ندارد، بلکه در مورادی باعث می شود تاثیر داروها بیشتر شود تا  پس از مدتی بتوان داروها را تحت نظر پزشک بتدریج قطع  نمود. چگونه در نوروفیدبک مراجع یاد می گیرد وضعیت امواج مغز را تغییر دهد؟ در نوروفیدبک یادگیری تغییر امواج مغز به سه روش است. الف: یادگیری نیمه هشیار  در این حالت از یادگیری، مغز به شکلی غیر ارادی و خودکار،  شناخت بیشتری از خود بدست می آورد و بتدریج  به ایجاد تغییرات مطلوب به منظور حفظ میزان مناسبی از امواج مد نظر درمانگر می پردازد ولی  فرد احساس می کند که فقط مشغول تماشای صفحه کامپیوتر و یا گوش دادن به اصوات است، بدون اینکه آگاهانه تغییری را حس کند. ب: یادگیری هشیار روش دوم یادگیری وقتی است که ارتباطی هشیار بین تغییرات به وجود آمده در نشانه های هدف (برای مثال تغییر صداها و تصاویر راهنما بر روی صفحه نمایش) و احساس درونی فرد پیدا می شود. مثلاً بیشتر مردم نمی توانند بیان کنند افزایش موج آلفا چه احساسی دارد اما می توانند بگویند که چه زمانی این اتفاق می افتد. این فرایند یادگیری هشیارانه است و شامل آگاه شدن از بروز تغییرات و احساس هایی است که پیش از آن نبوده است. در این روش، افراد قادر خواهند بود تا بصورت ارادی آنچه را لازم است انجام دهند تا آن حس دوباره ایجاد شود. در این وضعیت به طور معمول مراجعه کنندگان  می گویند که «این مانند همان حسی است که وقتی آلفای بیشتری تولید می کنم دارم». ج: رشد ویژگی انعطاف پذیری در مسیرهای عصبی مغز جالب است بدانیم، تغییرات به وجود آمده در احساس، تفکر و رفتار مراجع  ناشی از تمرین دادن مسیرهای عصبی با روش نوروفیدبک است. به عبارت دیگر، هرچه مغز بیشتر برای رسیدن به حالت بهینه تمرین کند، در کنترل امواج مغزی مهارت بیشتری پیدا می کند.  بنابراین نوروفیدبک به مغز کمک می کند تا فرد یاد بگیرد چطور خود را تنظیم و نواقص عملکردی اش را برطرف کند. در واقع با نوروفیدبک ما مهارت های جدیدی را فرا می گیریم، مهارت هایی که ما و مغزمان را بیش از پیش توانمند می سازد. در تحقیقات روانشناسی، ثابت شده است که آموزش و تمرین زیاد در نوروفیدبک، ارتباط های بین سلول های مغز و مسیرهای عصبی ما بین آنها را تحریک و افزایش می دهد و  به ایجاد ارتباطات سیناپسی (ارتباط بین نورونی) جدید می انجامد، حالتی که سبب بهبود عملکرد مغز در مناطق خاص می شوند. کاربردهای درمانی نوروفیدبک چیست؟ •بیش فعالی/ کمبود توجه (ADHD): یکی از اختلالات در دوران رشد و کودکی است که نشانه های رایج آن، فعالیت بیش از حد، رفتارهای ناگهانی و بدون مقدمه و اختلال در تمرکز و توجه است. این اختلال به شدت سبب کاهش میزان یادگیری در کودکان می شود. هم اکنون از روش نوروفیدبک به عنوان یکی از روش های موثر در درمان ADHD، یاد می شود. برخی تحقیقات نشان داده اند که ۸۰ تا ۸۵ درصد کودکان مبتلا به ADHD به وسیله نوروفیدبک بهبودی قابل توجهی پیدامی کنند. •اضطراب (Anxiety): بسیاری از متخصصان، بکارگیری نوروفیدبک به منظور درمان اضطراب را یکی از عمده ترین موارد و زمینه های استفاده از آن می دانند. با این حال نوع اضطراب، مزمن بودن و ویژگی های شخصیتی فرد بر اثر بخشی نوروفیدبک بر اضطراب تاثیرگذار است. •ناتوانی یادگیری( Learning disability): این گروه از اختلالات (اختلال در خواندن، نوشتن و محاسبات ریاضی) در سنین دبستان شایع هستند. نوروفیدبک در درمان این اختلالات، توانسته است نتایج قابل توجهی بوجود آورد. البته باید تاکید کرد، در این گروه از اختلالات، نوروفیدبک به تنهایی پاسخ گو نیست و استفاده از سایر روش های درمانی و آموزشی همراه با نوروفیدبک ضروری است. •آسیب مغزی(brain injury): نوروفیدبک سبب بهبود مشکلات ناشی از آسیب و سکته مغزی می شود. از آن جمله می توان به بهبود حافظه، سردرد، گیجی و حواس پرتی، سرگیجه، مشکلات تمرکز، اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی، اختلالات خواب، تحریک پذیری و مشکلات ادراک بینایی اشاره کرد. •دردهای مزمن (chronic pain)و سردردهای میگرن: (migraines)درمانگران و پزشکانی که از نوروفیدبک برای درمان دردهای مزمن و سردردهای میگرنی استفاده کرده اند، معتقدند با استفاده از این روش وقوع و شدت حملات میگرن در اکثر موارد کاهش می یابد و حتی از بین می رود. •افسردگی:(depression) در اغلب موارد، نوروفیدبک در مورد بیماران مبتلا به افسردگی مزمن که سایر درمان ها در مورد آنها کارساز نبوده، بهبود دهنده بوده است. •سوء مصرف مواد:(substance buse) مطالعات نشان داده است، در مقایسه با درمان های موجود برای ترک اعتیاد، درمان با نوروفیدبک از روش های موفق بوده است. علاوه بر این درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را کاهش می دهد و در دراز مدت احتمال عود مصرف و بازگشت را پایین می آورد. سوالات رایج در مورد نوروفیدبک ۱.استفاده از نوروفیدبک برای چه سنی مناسب است؟ از سنین ۵ یا ۶ سالگی به بالا می توان از نوروفیدبک استفاده کرد. اما بهترین سن استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD و اختلالات یادگیری (اختلالات دوران کودکی) سنین دبستان است. ۲.آیا پس از اتمام دوره استفاده از نوروفیدبک علائم و مشکلات دوباره بر می گردند؟ مانند هر درمانی کامل کردن دوره درمان با نوروفیدبک بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان، سبب عود نشانه ها و علائم می گردد. در مورد نوروفیدبک باید به خاطر داشت که این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می گیرد که چگونه خود را به بهترین شکل ممکن تنظیم نماید. همچنان که ما رانندگی را یاد می گیریم و آن را فراموش نمی کنیم، این یادگیری هم فراموش نمی شود. در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است. البته برای داشتن یک درمان کامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و کامل کردن آنها، همکاری خانواده و عمل به کلیه دستورات و راهنمایی های درمانگر ضروری است. ۳.عوارض جانبی نوروفیدبک چه می باشند؟ تاکنون عارضه جانبی مشخص و پایداری گزارش نشده است. . ۴.آیا درمان با نوروفیدبک قطعی است؟ تقریباً در مورد هیچ بیماری نمی توان قول درمان قطعی را داد. می دانیم که نتیجه مناسب گرفتن از درمان به شرایط گوناگونی بستگی دارد مانند: نوع و شدت بیماری، زمان اقدام به درمان، میزان همکاری فرد و خانواده او با تیم درمانی، رعایت تمام نکات مربوط به درمان از جانب فرد و درمانگر. همین شرایط در مرود درمان نوروفیدبک وجود دارد. انگیزه فرد برای پیگیری درمان و حضور مرتب در جلسات و تبحر درمانگر در استفاده از دستور العمل های درمانی مناسب از اصلی ترین عوامل موثر بر نتیجه این روش هستند. ۵.چه تعداد جلسه برای درمان نیاز است؟ نوروفیدبک نوعی یادگیری است و مانند همه یادگیری ها تفاوت های فردی در آن نقش دارد. برخی سریع تر یاد می گیرند و برخی دیرتر. علاوه بر تفاوت های فردی، شدت مشکلات دیده شده در QEEG (روشی برای ثبت دقیق پراکندگی و آرایش امواج مغز پیش از شروع نوروفیدبک ) نیز می تواند نشان دهنده ی تعداد احتمالی جلسات باشد. بنابراین تعیین دقیق تعداد جلسات مقدور نیست، اما معمولاً تعداد جلسات بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه است. ۶.درصد موفقیت نوروفیدبک چقدر است؟ در برخی اختلالات نظیر ADHD، میزان موفقیت تا ۸۰ درصد موارد ذکر شده است ولی در سایر اختلالات این میزان کمتر برآورد شده است. البته افزودن نوروفیدبک به روش های متداول درمان دارویی و روانشناختی در درمان هر اختلالی درصد بهبودی را افزایش می دهد. در تحقیقات مختلف از نوروفیدبک برای درمان اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، افزایش تمرکز و عملکرد، سردردهای میگرنی اختلالات یادگیری، بیماری صرع و اوتیسم استفاده شده است و نتایج مطلوبی نیز بدست آمده است. ۷.مدت زمان هر جلسه درمانی نوروفیدبک چقدر است؟ مدت زمان هر جلسه  در حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است که در طی آن می توان از دستور العمل های درمانی متفاوت استفاده کرد. ۸.آیا در هنگام شروع نوروفیدبک باید داروی خود را قطع کنیم؟ قطع دارو در هنگام شروع نوروفیدبک باید با دستور پزشک مرکز و تحت نظر وی صورت گیرد. در مواردی می توان از نوروفیدبک بدون استفاده از دارو کمک گرفت. معمولاً در افرادی که از قبل دارو مصرف می کردند شرکت منظم در جلسات نوروفیدبک سبب کاهش مصرف دارو تحت نظر پزشک می گردد. ۹.تغییرات حاصل از نوروفیدبک چه زمانی مشاهده می گردد؟ نوروفیدبک با توجه به آن که نوروفیدبک یک فرایند یادگیری است لذا نباید در چند جلسه اول منتظر تغییرات شد. به طور معمول اولین تغییرات از جلسه دهم تا پانزدهم خود را نشان می دهند. در صورتی که این تغییرات مشاهده نگردند معمولا روند درمان اصلاح و در موارد مقاوم استفاده از نوروفیدبک قطع می شود. ۱۰.نوروفیدبک برای چه افرادی مناسب است؟  نورفیدبک را می توان در شرایط مختلف استفاده کرد از تقویت تمرکز به هنگام درس خواندن در یک دانشجو تا کاهش نشانه های افسردگی یا سردرد های تنشی و میگرنی. درمان با نوروفیدبک نیازمند یک تعهد و انگیزه قوی است چرا که آثار سودمند آن معمولاً تا قبل از جلسه دهم آشکار نمی گردد( البته در موارد متعددی نیز تغییرات مورد نطر پس از دو جلسه بتدریج نمایان می شوند) و تغییرات نیز سریع اتفاق نمی افتند. این روش برای افرادی مناسب است که بتوانند با جدیت تمام حداقل هفته ای ۲ بار به مدت ۳۰ تا ۴۰ جلسه برای درمان حاضر شوند.  با مراجعه به سایت های زیر می توانید اطلاعات بیشتری به دست آورید: ۱٫www.eeginfo.com ۲٫www.eegspectrum.com ۳٫www.ISNR.org  

 

محمد حسین احمدپور

نام و نام خانوادگی
محمد حسین احمدپور
پست الکترونیکی
hossein.ahmadpour۹۷۳۹@gmail.com
آدرس
[ - - - ]
شرح
کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی
حیطه کاری:نوروفیدبک و بایوفیدبک -
رفتار درمانی کودکان واختلالات یادگیری کودکان
، شب ادراری واختلالات اضطرابی در کودکان
بازی درمانی کودکان
درمان اضطراب وافسردگی بارویکرد درمان شناختی - رفتاری
درج دیدگاه